Listeriose in Europa: de stille dreiging die we niet mogen negeren

Listeriose toont hoe kwetsbaar ons voedselveiligheidssysteem is. Want ook al hebben we in Europa hoge normen en strenge controles rond voedselveiligheid, het risico op deze infectieziekte veroorzaakt door de listeriabacterie bestaat. Waakzaamheid, innovatie en bewustzijn blijven noodzakelijk om dit stille gevaar onder controle te houden.

De afgelopen jaren zijn krantenkoppen over voedselvergiftiging geen uitzondering meer. Meestal worden deze in verband gebracht met bekende bacteriën zoals Salmonella of Campylobacter. Listeria monocytogenes haalt daarentegen zelden het nieuws. Infecties komen relatief weinig voor, maar de gevolgen zijn vaak ernstiger: het is een voedselinfectie met één van de hoogste sterftecijfers. Volksgezondheidsexperts beschouwen het daarom als een stille bedreiging. Recente uitbraken in Europa, onder meer gelinkt aan kaas in Frankrijk en kant-en-klaarmaaltijden in Ierland, hebben al meerdere slachtoffers geëist.

Verontrustende stijging

Volgens het meest recente rapport van de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) en het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC), gepubliceerd in december 2023, werden er in de EU 2.952 invasieve gevallen van listeriose gemeld. Dat is het hoogste aantal sinds 2007 en een stijging van bijna 6% ten opzichte van 2022. Hoewel listeriose minder vaak voorkomt dan andere zoönosen (infecties die van dier op mens worden overgedragen), is de gestage stijging in de afgelopen vijf jaar zorgwekkend.

Kant-en-klare voedingsmiddelen kwetsbaar

Listeriose wordt meestal veroorzaakt door kant-en-klaar producten die zonder verhitting worden geconsumeerd. Ook gerookte vis, vleeswaren, zachte kazen en verpakte salades zijn risicovolle voedingsmiddelen. In 2023 werden bijna 187.000 monsters geanalyseerd in 25 EU-lidstaten. De meeste categorieën lieten een besmettingsgraad zien van minder dan 1%, de gefermenteerde worst sprong eruit met bijna 15% positieve resultaten.

Harde kazen, vis en niet-gefermenteerd vlees hadden een besmettingsgraad van ongeveer 1-2%. In fabrieken waren gemiddeld 1% van de monsters met vis, zeevruchten en zachte kazen positief, terwijl dit percentage voor ‘andere producten’ op 2,8% lag.

Hardnekkig en ernstig risico

Listeria verdwijnt niet tijdens opslag. In sommige producten groeit de bacterie juist verder onder invloed van factoren zoals pH en wateractiviteit. Hoewel de besmettingsgraad doorgaans laag is, liep deze bij vis en zeevruchten op tot 10%. Vergelijkbare niveaus zijn geconstateerd bij rundvlees, varkensvlees, rauwmelkse kazen, fruit en groenten. Gegevens over Listeria bij levend vee zijn beperkt, maar wijzen op een zeer lage aanwezigheid.

Onderzoek naar uitbraken brengt een paradox aan het licht. In 2023 werden minder uitbraken gemeld dan in 2022, maar het aantal gevallen en ziekenhuisopnames nam toe. Uitbraken komen dus minder vaak voor, maar zijn wel ernstiger. Vooral ouderen, zwangere vrouwen, pasgeborenen en mensen met een verminderde weerstand behoren tot de risicogroep. Wat begint als een spijsverteringsprobleem, kan zich bij hen ontwikkelen tot meningitis of bloedvergiftiging.

Van boer tot bord

Gezien de ernst van Listeria is waakzaamheid in elke fase van de voedselketen belangrijk. Industrieën en distributeurs hanteren strikte systemen die regelmatig door gezondheidsautoriteiten worden geïnspecteerd. Consumenten – en zeker kwetsbare groepen – hebben een verantwoordelijkheid om producten niet na de houdbaarheidsdatum te gebruiken, fruit en groenten grondig te wassen en voorzichtig te zijn met risicovolle voedingsmiddelen, zoals kaas, gerookte vis en rauw vlees.

Een continue uitdaging

De cijfers uit 2023 maken duidelijk dat Listeria overal voorkomt en een blijvend risico vormt. Preventiestrategieën zijn daarom belangrijk. De nieuwe EU-verordeningen voor de bestrijding van Listeria, die komende zomer van kracht worden, zijn een stap in de goede richting. Onlangs publiceerden we een artikel over dit onderwerp: “Nieuwe EU-regelgeving Listeria: wat moet u weten?”.

Listeriose symboliseert in zekere zin de kwetsbaarheid van onze voedselveiligheidssystemen. We moeten onze kennis van de bacterie en haar genetische eigenschappen verder vergroten en inzicht krijgen in waarom zij zo hardnekkig aanwezig blijft in voedselverwerkende bedrijven. Vaak door de vorming van biofilms, die de weerstand van de bacterie versterken. Daarnaast is het noodzakelijk om nieuwe systemen en methoden te ontwikkelen om listeria te beheersen en te elimineren, bijvoorbeeld met innovatieve technieken zoals whole genome sequencing en metagenomics.

Listeriose haalt misschien niet zo vaak de krantenkoppen als andere voedselinfecties, maar de impact is groot. De gestage toename van gevallen in Europa toont aan dat voortdurende waakzaamheid essentieel is. Met nieuwe regelgeving, betere detectietools en meer bewustzijn bij zowel de industrie als de consument, kunnen we vooruitgang boeken. Eén ding is duidelijk: de strijd tegen Listeria moeten we blijven voeren.

Meer informatie: EFSA

Auteurs: Juan José Canet – Joan Estornell